---

Κοινωνική ζωή - Πόσους φίλους μπορεί να έχει ένας άνθρωπος;

Σήμερα θα σας μιλήσω για την κοινωνική μας ζωή, και τους φίλους που μπορούμε - όχι μόνο - να έχουμε, αλλά και να διαχειριστούμε με ευκολία. Σε μια εποχή των αρκετών χιλιάδων "φίλων" που μαζεύουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναρωτήθηκα αν αυτοί οι τρελοί αριθμοί είναι στην πραγματικότητα ουτοπικοί ή κάτι που μπορούμε πραγματικά να διαχειριστούμε χωρίς δυσκολία.

Έψαξα τους τελευταίους μήνες το διαδίκτυο και βρήκα αρκετά στοιχεία, από τα οποία τα περισσότερα όμως δεν μου έλεγαν κάτι. Βρήκα όμως και μία πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη ενός Βρετανού ανθρωπολόγου - του καθηγητή Robin Dunbar, από το 1990. Αργότερα - έως και στις μέρες μας - ακολούθησαν και πιο σύγχρονες μελέτες, οι οποίες όμως βασίζονταν επάνω στα θεμέλια της μελέτης του καθηγητή Dunbar. Παρότι δεν είμαι του τομέα της ανθρωπολογίας και μια τέτοια ολοκληρωμένη αγγλόφωνη επιστημονική έρευνα μερικών 100δων σελίδων είναι πολύ δύσκολο να μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα και να συνταχτεί εύκολα και κατανοητά μέσα σε μερικές παραγράφους, μπήκα στην διαδικασία να ασχοληθώ μαζί της και να μοιραστώ - όπως θα δείτε στο άρθρο μου αυτό - μαζί σας αυτά τα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία!

Ο καθηγητής Robin Dunbar και η μελέτη των "λίγων" κοινωνικών επαφών

Ακόμη και οι πρόγονοι του ανθρώπου περιόριζαν πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια τις επαφές τους σε λιγότερες από 150. Τον λόγο για αυτόν το τόσο περιορισμένο αριθμό επαφών, υπέθεταν οι ερευνητές στην περιορισμένη ικανότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου να διαχειριστεί περισσότερες. Ωστόσο, ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί τελευταία - έστω και λίγο - λόγω της χρήσης του διαδικτύου.

Βέβαια, πόσους ανθρώπους θα καταφέρει να "μαζέψει" κάποιος στην κοινωνική του ζωή, εξαρτάται από τον χαρακτήρα και τον τύπο της προσωπικότητας του ανθρώπου αυτού. Ο ένας γνωρίζει σχεδόν όλα τα άτομα της πόλης στην οποία ζει, και δεν καταφέρνει να περπατήσει 10 μέτρα χωρίς να σταματήσει και να πιάσει εκ νέου τη συζήτηση με τον επόμενο γνωστό. Κάποιον άλλον όμως, του αρκούν ως κοινωνική επαφή δύο ή τρία οικεία άτομα.

Παρόλα αυτά, ο αριθμός των κοινωνικών επαφών ενός ανθρώπου, δεν είναι ένας τυχαίος. Όταν οι ερευνητές παρατήρησαν πιο προσεκτικά την κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων, διαπίστωσαν πως η δικτύωση των σχέσεων αυτών ακολουθεί ένα πολύ συγκεκριμένο και γενικό μοτίβο. Ο καθηγητής της ανθρωπολογίας Robin Dunbar ανακάλυψε στη δεκαετία του 1990, πως οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να διαχειρίζονται σε τακτική βάση, το πολύ έως 150 διαφορετικές κοινωνικές επαφές. Μέσα σε αυτές, δεν συμπεριέλαβε μόνο τους φίλους, αλλά όλες τις επαφές - οι οποίες βασίζονται στην εμπιστοσύνη και την αμοιβαία υποστήριξη - όπως είναι και οι γείτονες, οι συνάδελφοι ή οι φίλοι από τον σύλλογο. Η στελέχωση της λίστας των επαφών αυτών, φυσικά με το πέρασμα του χρόνου μπορεί να αλλάξει. Όμως ο συνολικός αριθμός ως ποσότητα - ο οποίος μάλιστα έχει καθιερωθεί και ως ο Αριθμός-Dunbar - παραμένει εκπληκτικά σταθερός.

Το "πλούσιο" κοινωνικό μας περιβάλλον προϋποθέτει αρκετό "μυαλό"

Στο αρχικό στάδιο της έρευνας, ο καθηγητής Dunbar μελέτησε την κοινωνική συμπεριφορά των πρωτευόντων θηλαστικών. Κι εκεί παρατήρησε μια συσχέτιση: όσο μεγαλύτερος ήταν ο εγκέφαλός τους, τόσο μεγαλύτερες ήταν και οι ομάδες στις οποίες μαζεύονταν τα διάφορα ήδη των πιθήκων μαζί. Κι εδώ έχει μεγάλη σημασία, η αναλογία που έχει το μέγεθος του νεοφλοιού στον συνολικό όγκο του εγκεφάλου. Δηλαδή το εξελικτικά νεότερο τμήμα του εγκεφαλικού φλοιού, το οποίο επιτρέπει τις υψηλότερες νοητικές δεξιότητες. Κι όσο αυξανόμενη ήταν η πολυπλοκότητα της κοινωνίας των πιθήκων, τόσο περισσότερο "μυαλό" χρειάζονταν. Αυτό σημαίνει με λίγα και απλά λόγια, πως το να καταφέρει κανείς να κινείται επιδέξια στο κοινωνικό του περιβάλλον, είναι μια εκπληκτική απόδοση - που όπως βλέπουμε, ισχύει ακόμη και για τους μακρινούς μας συγγενείς του ζωικού βασιλείου.

Εάν μια ομάδα ατόμων μεγαλώσει σε αριθμό επαφών πέρα από το τυπικό ανώτατο όριο του είδους της ομάδας αυτής, δεν επαρκεί άλλο η νευρωνική χωρητικότητα του εγκεφάλου, για την επεξεργασία των κοινωνικών πληροφοριών που πρέπει να διαχειριστεί η ομάδα αυτή. Στην περίπτωση των πιθήκων, δεν καταφέρνουν πια να συντονίζουν τις κοινωνικές τους επαφές με επιτυχία, και η ομάδα αρχίζει να διαλύεται. Για αυτόν τον λόγο, παρατηρείται το φαινόμενο, πως οι λεμούριοι π.χ. έχουν έναν πολύ μικρότερο αριθμό "φίλων" από ότι έχουν οι μακάκοι.

Ο καθηγητής Dunbar βρήκε μάλιστα αντιστοιχίες και στην ιστορία των Homo Sapiens. Οι ανθρωπολόγοι, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν στη διάθεσή τους, υποθέτουν πως ακόμη και οι ομάδες των κυνηγών και των συλλεκτών της εποχής εκείνης, αποτελούνταν από ομάδες περίπου των 150 ατόμων. Όταν οι άνθρωποι άρχισαν για πρώτη φορά να εγκαθίσταται μόνιμα σε ένα μέρος, σχημάτιζαν νεολιθικούς οικισμούς των 120 έως 150 ατόμων. Και σύμφωνα μάλιστα με μια από τις παλαιότερες γνωστές απογραφές - η οποία είχε ανατεθεί το 1086 από τον Βασιλιά Wilhelm τον 1ο - ο μέσος όρος των αγγλικών χωριών της εποχής εκείνης, αποτελούνταν από περίπου 150 άτομα.

Οι κοινότητες των Hutterites - μιας βορειοαμερικανικής θρησκευτικής κοινότητας όμοιας με την αναβαπτιστική προτεσταντική κοινότητα των Άμις - αποτελούνται ακόμη και σήμερα από το πολύ 150 άτομα. Εάν ο πληθυσμός των κατοίκων μιας κοινότητας υπερβεί τα 150 άτομα, δημιουργούν μια νέα επιπλέον κοινότητα. Κι αυτό, επειδή φοβούνται πως οι μεταξύ τους κοινωνικοί δεσμοί - και οι οποίοι έχουν πολύ μεγάλη σημασία για αυτούς - δεν θα είναι πια διαχειρίσιμοι σε τέτοιου είδους μεγάλες αποικίες.

Μόλις 3 με 5 άτομα ανήκουν στους πιο στενούς φίλους.

Με τις 150 κοινωνικές επαφές του, ο άνθρωπος ανήκει στην κορυφή των species που διαχειρίζονται κάτι τέτοιο. Κι αυτό, επειδή το "κοινωνικό" μέρος του εγκεφάλου του, είναι ιδιαίτερα ώριμο σε σύγκριση με τους εγκεφάλους των άλλων species. Κι αυτό, αποτελείται μεταξύ άλλων από περιοχές, οι οποίες συμμετέχουν στη λεγόμενη διανοητικοποίηση: την ικανότητα, να μεταφέρει κανείς στους άλλους τις ίδιες σκέψεις, τα ίδια συναισθήματα και τις ίδιες προθέσεις που έχει. Τα παιδιά αναπτύσσουν αυτή την ικανότητα στην ηλικία περίπου των 4 ετών. Παράλληλα όμως, χρειάζεται ένα πολύ καλό μνημονικό, για να μπορεί κάποιο άτομο να συγκρατεί και να θυμάται όλα αυτά τα διαφορετικά πρόσωπα με τα ονόματά τους, όπως και τις παλαιότερες μεταξύ τους συναντήσεις και σχέσεις.

Και η μεγάλη αυτή ποικιλία των κοινωνικών σχέσεων, απαιτεί επίσης μεγάλους πνευματικούς πόρους του εγκεφάλου. Σύμφωνα λοιπόν με το μοντέλο του Dunbar, παρατηρούμε διαφορετικούς βαθμούς συνδεσιμότητας μεταξύ αυτών των σχέσεων: οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν περίπου 10 με 15 άτομα, τα οποία ανήκουν στους φίλους τους, όμως μόλις 3 έως 5 από αυτούς ανήκουν στους κοντινούς και έμπιστους φίλους. Με αυτόν τον πολύ κλειστό κύκλο των ατόμων, έχουν συνήθως τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα επαφή, κατά την οποία ανταλλάσουν τις ανησυχίες τους, τα προβλήματα που τους απασχολούν και τα μυστικά τους. Πέραν αυτών, έχουν και την κατηγορία των καλής ποιότητας "γνωστών", ο κύκλος των οποίων αποτελείται συνήθως από περίπου 50 άτομα.

Το ότι η ζωή ενός ανθρώπου έχει χώρο μόνο για έναν περιορισμένο αριθμό φίλων ή ατόμων που ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα, είναι ένα γεγονός το οποίο έχει ήδη αναγνωριστεί ευρέως, ακόμη κι αν κάποιοι άλλοι ερευνητές εξακολουθούν να αμφισβητούν την έννοια του Αριθμού-Dunbar. Όπως ακόμη και ο αριθμός των μέγιστων κοινωνικών επαφών ενός σύγχρονου ανθρώπου, είναι κάτι που συζητείται κάποιες φορές πολύ έντονα, με νεότερες μελέτες να αναπροσδιορίζουν το αριθμό αυτόν από τις 150, στο μεταξύ σε 200 κοινωνικές επαφές ως ανώτερο όριο. Και φυσικά, ακόμη και ο Dunbar έχει μετατοπίσει στο ενδιάμεσο το όριο του - αυξάνοντας το σε 180 άτομα. Κι αυτό, το "χρεώνουμε" στα Online κοινωνικά δίκτυα, τα οποία διευκολύνουν αφάνταστα τη δυνατότητα, να μπορούμε να κρατάμε επαφές με πολλούς ανθρώπους. Και σύμφωνα με μια ανεξάρτητη αμερικανική έρευνα, ο αριθμός των "φίλων" έχει αρχίσει να αυξάνει από την εποχή του 2000, που ήταν και η περίοδος της εμφάνισης των πρώτων ψηφιακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Όμως, πέραν τούτου - βλέπουμε πως ακόμη και το Facebook ή το Viber δεν μας κάνουν δυνατό έναν απεριόριστο αριθμό κοινωνικών επαφών. Μια μελέτη μεταξύ 1,7 εκατομμυρίων χρηστών του Twitter έδειξε, πως κανείς δεν κατάφερε να διαχειριστεί με απόλυτη επιτυχία σταθερές σχέσεις με περισσότερα από 100 έως 200 άτομα! Κι εδώ επιστρέφουμε και πάλι στο αποτέλεσμα της έρευνας του Καθηγητή Dunbar, με την επιπλέον επισήμανση - πως ακόμη και η διαδικτυακή κοινωνική σχέση μεταξύ ανθρώπων, έχει σχεδόν τα ίδια όρια!

Και θα ολοκληρώσω το άρθρο αυτό, επιστρέφοντας στην αρχή του, και μάλιστα στην πρώτη παράγραφο: όσοι κατάφεραν να με γνωρίσουν, μπορούν να πιστοποιήσουν πως το μοντέλο Dunbar ισχύει απόλυτα και στη δική μου περίπτωση. Έχω σπουδάσει πληροφορική και Marketing στο εξωτερικό, παίζω πιάνο και μιλάω άπταιστα 4 γλώσσες - άρα δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς, πως μου λείπει ένα μέρος του εγκεφάλου. Και συνεχίζοντας, θα μου επιτρέψετε να σας εκμυστηρευτώ τον προσωπικό μου "Αριθμό-Dunbar":

• ο αριθμός των πολύ στενών μου φίλων είναι: 2
• ο αριθμός των υπόλοιπων φίλων μου είναι: περίπου 15
• ο αριθμός των "καλής ποιότητας" γνωστών μου είναι: περίπου 25 με 30
• ο αριθμός των υπόλοιπων γνωστών μου είναι: λιγότεροι από 50
• ο αριθμός των "φίλων" μου στο Facebook που ακολουθώ και ο ίδιος είναι: λιγότεροι από 30

Κείμενο: Philos vom Berg